Γαϊφέ μπιστί | Γαράσαρη Πόντου

Καθιστικό τραγούδι (οτουράγ στη γαρασαρώτικη ποντιακή διάλεκτο) από την περιοχή της Γαράσαρης (Νικόπολης) του Πόντου, χαρακτηριστικό του ύφους των καθιστικών τραγουδιών της περιοχής, αλλά και με εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία. Το τραγούδι το κατέγραψε ο Δημήτρης Μαντζούρης από τον ζουρνατζή και λυράρη Σπύρο Γαλετσίδη στον Πλατανότοπο Καβάλας, ο οποίος καταγόταν από το Κοϊνούκ της Γαράσαρης. Έπειτα το άκουσε από τον Νίκο Καρακουλίδη από το Χρυσόκαστρο Καβάλας, με καταγωγή το Σούπαταχ της Γαράσαρης, από τον οποίο έμαθε και την ιστορία του, αλλά και από τον Θόδωρο Αλεπίδη σε κασέτα που του παραχώρησε ο εγγονός του Θεόδωρος Αλεπίδης.

Ο σκοπός πήρε το όνομά του από τον πρώτο του στίχο, με τον οποίο συνήθως (αλλά όχι πάντα) ξεκινούσε ο σκοπός. Έπειτα κάθε γλεντιστής τραγουδούσε οποιοδήποτε στίχο επέλεγε, κυρίως στα τουρκικά, αλλά και στα ποντιακά. Επομένως, εκτός του πρώτου στίχου που ανήκει στον σκοπό, οι υπόλοιποι σε αυτή την ηχογράφηση επιλέχθηκαν από τους συντελεστές κατά βούλησιν.

Πάνω στη λύρα του Σπύρου Γαλετσίδη, αλλά και άλλων γαρασαρωτών κεμεντζετζήδων, βασίστηκε η συγκεκριμένη εκτέλεση από τον Λάμπη Μουρούζη, ο οποίος έλκει κατά το ήμισυ την καταγωγή του από το χωριό Κατωχώρ’ της Γαράσαρης.

Τραγουδούν ο Δημήτρης Μαντζούρης και η Ειρήνη Νικολαλαίου. Ο Δημήτρης Μαντζούρης, δάσκαλος του Εργαστηρίου Ποντιακού Τραγουδιού του ΚΕΠΕΜ, κατέγραφε επί χρόνια πολλά τον Σπύρο Γαλετσίδη στον Πλατανότοπο Καβάλας, ενώ έλκει την καταγωγή του, μεταξύ άλλων, και από την Κόρατζα της Γαράσαρης του Πόντου.

✴Η ιστορία του τραγουδιού✴

Σύμφωνα με τη διήγηση του Νίκου Καρακουλίδη, ο οποίος έμαθε την ιστορία αυτή από τον πατέρα του, κάποιος Τούρκος στην περιοχή σκότωσε κάποιον άλλον Τούρκο και έπειτα ειδοποίησε ανώνυμα τη χωροφυλακή της περιοχής ότι τον σκότωσε ο τάδε Ρωμιός. Οι τούρκοι χωροφύλακες τη νύχτα περικύκλωσαν το σπίτι του υποτιθέμενου δράστη και τον συνέλαβαν. Τον έδεσαν πίσω από το άλογο και ξεκίνησαν να πάνε να τον κρεμάσουν. Ο τούρκος πρόεδρος του χωριού όμως είχε τις ενστάσεις του, καθώς δεν είχε βρεθεί μάρτυρας, και έλεγε: «Πώς θα τον σκοτώσουμε, αφού δεν ξέρουμε αν πράγματι το έκανε αυτός;» Οι άλλοι παρόλ’ αυτά επέμεναν: «Τί πειράζει κι αν χαθεί ένας Ρωμιός;» Στον δρόμο έκατσαν να ξεκουραστούν και έψησαν καφέ και στον αιχμάλωτό τους. Η συζήτηση συνεχιζόταν, ώσπου ο μελλοθάνατος ξεκίνησε το τραγούδι: «Ο καφές έγινε και κρύωσε, οι χωροφύλακες πολλοί. Μέσα σ’ αυτούς τους χωροφύλακες δε βρίσκεται ένας φίλος μου.» Ο πρόεδρος συγκινήθηκε από το σπαρακτικό τραγούδι του ανθρώπου και αμέσως διέταξε: "Βάλτε τον πάνω στ’ άλογο και πηγαίνετέ τον σπίτι του». Από τότε έμεινε το τραγούδι.

¹ Ο καφές έγινε και κρύωσε,
οι χωροφύλακες είναι πολλοί,
μέσα σ’ αυτούς τους χωροφύλακες
δεν υπάρχει κανένας φίλος μου

Kahve pişti soğudu jandarmalar çoğudu
Sı jandarmalar içinde hiçbir dostum yoğundu