Του ήλ’ το κάστρον
Στιχουργοί: Παραδοσιακό
Συνθέτες: Γιάννης Τσανασίδης | Ηλίας Παπαδόπουλος | Παραδοσιακό

Στιχουργοί: Παραδοσιακό
Συνθέτες: Γιάννης Τσανασίδης | Ηλίας Παπαδόπουλος | Παραδοσιακό
Όλια τα κάστρα -ν- είδα κι όλια γύρισα Κι άμον του Ήλ’ το κάστρον, κάστρον ’κ’ έτονε Σεράντα πόρτας είχ̌εν κι όλια σίδερα Κι εξήντα παραθύρι͜α κι όλια χάλκενα Και του γιαλού η πόρτα έτον μάλαμαν Τούρκος το τριγυρίζει, χρόνους δώδεκα Μήδ’ επορεί να παίρει, μήδ’ αφήνει͜ ατο Κι ένας μικρός τουρκίτσος, ρωμιογύριστος, ρόκαν και ροκοτσούπιν βάλ’ σα μέσα του, αδράχτιν και σποντύλιν παίρ’ σα χ̌έρι͜α του Μαξιλαρίτσαν βάλει κι εμπροζώσ̌κεται κι εγέντονε γυναίκα, βαριασμένισσα Το κάστρον τριγυρίζει και μοιρολογά: -Άνοιξον, πόρτα, άνοιξον, καστρόπορτα! Άνοιξον να εμπαίνω, Τούρκοι διώχ’νε με! Ν’ αηλί εμέν την μάρσαν, την χ̌ιλιάκλερον και πού να παιδοποιγώ, χ̌ειμωγκόν καιρόν; Το κάστρον ’λογυρίζει και μοιρολογά: -Άνοιξον, πόρτα, άνοιξον καστρόπορτα Άνοιξον να εμπαίνω, Τούρκοι διώχ’νε με Το κάστρον ’λογυρίζει και μοιρολογά κι η κόρ’ απέσ’ ακούει και καρδοπονά -Κι απόθεν ’μπαίν’ ο ήλεν, έμπα απέσ’ κι εσύ Κι απόθεν βγαίν’ ο φέγγον, έβγα έξ’ κι εσύ Κι άμον ντ’ ενοίεν η πόρτα, χ̌ίλι͜οι έτρεξαν κι άμον ντ’ εκαλενοίεν, μύριοι έτρεξαν Και άλλ’ την κόρ’ αρπάζ’νε και άλλοι τα φλουριά Κι από το παραθύρι η κόρ’ επήδησε, σε παλληκάρ’ αγκάλιας ψυχομάχ̌ησε
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| αηλί | αλίμονο | ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός) | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| άνοιξον | (προστ.) άνοιξε | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| απόθεν | από που, από όπου | ||
| αρπάζ’νε | αρπάζουν | ||
| βαριασμένισσα | έγκυος | ||
| διώχ’νε | διώχνουν | ||
| έβγα | (προστ.) βγες | ||
| εγέντονε | έγινε | ||
| εκαλενοίεν | άνοιξε καλά/διάπλατα | ||
| έμπα | (προστ.) μπες | ||
| εμπαίνω | μπαίνω | ||
| ενοίεν | (αμετάβ.) άνοιξε | ||
| έξ’ | έξω ή ο αριθμός έξι | ||
| επορεί | μπορεί | ||
| έτον | ήταν | ||
| έτονε | ήταν | ||
| ήλ’ | ήλιου | ||
| ήλεν | ήλιος/ήλιο | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| ’λογυρίζει | (ολογυρίζει) τριγυρίζει | ||
| μάλαμαν | ο χρυσός | ||
| μάρσαν | μαύρη, κακόμοιρη, καημένη | ||
| ν’ αηλί | αλίμονο | μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός | |
| όλια | όλα | ||
| παίρ’ | παίρνω/ει | ||
| πόρτας | (ονομ.πληθ.) πόρτες | porta | |
| ρόκαν | εργαλείο για το γνέσιμο τού μαλλιού, ραβδί με ειδικά διαμορφωμένη άκρη ώστε να στερεώνεται το μαλλί ή το βαμβάκι που προορίζεται για γνέσιμο | ||
| ροκοτσούπιν | το ξύλο της ρόκας | ||
| ρωμιογύριστος | χριστιανός που έγινε μουσουλμάνος | ||
| σεράντα | σαράντα | ||
| σποντύλιν | σπόνδυλος του αδραχτιού | ||
| φέγγον | φεγγάρι | ||
| χ̌ειμωγκόν | (ονομ.) χειμώνας, (γεν.) χειμώνα | ||
| χ̌ιλιάκλερον | στείρα, άκληρη γυναίκα, που πέρασαν τα χρόνια της χωρίς καμιά ελπίδα για τεκνοποίηση | ||
| χάλκενα | χάλκινα |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| αηλί | αλίμονο | ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός) | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| άνοιξον | (προστ.) άνοιξε | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| απόθεν | από που, από όπου | ||
| αρπάζ’νε | αρπάζουν | ||
| βαριασμένισσα | έγκυος | ||
| διώχ’νε | διώχνουν | ||
| έβγα | (προστ.) βγες | ||
| εγέντονε | έγινε | ||
| εκαλενοίεν | άνοιξε καλά/διάπλατα | ||
| έμπα | (προστ.) μπες | ||
| εμπαίνω | μπαίνω | ||
| ενοίεν | (αμετάβ.) άνοιξε | ||
| έξ’ | έξω ή ο αριθμός έξι | ||
| επορεί | μπορεί | ||
| έτον | ήταν | ||
| έτονε | ήταν | ||
| ήλ’ | ήλιου | ||
| ήλεν | ήλιος/ήλιο | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| ’λογυρίζει | (ολογυρίζει) τριγυρίζει | ||
| μάλαμαν | ο χρυσός | ||
| μάρσαν | μαύρη, κακόμοιρη, καημένη | ||
| ν’ αηλί | αλίμονο | μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός | |
| όλια | όλα | ||
| παίρ’ | παίρνω/ει | ||
| πόρτας | (ονομ.πληθ.) πόρτες | porta | |
| ρόκαν | εργαλείο για το γνέσιμο τού μαλλιού, ραβδί με ειδικά διαμορφωμένη άκρη ώστε να στερεώνεται το μαλλί ή το βαμβάκι που προορίζεται για γνέσιμο | ||
| ροκοτσούπιν | το ξύλο της ρόκας | ||
| ρωμιογύριστος | χριστιανός που έγινε μουσουλμάνος | ||
| σεράντα | σαράντα | ||
| σποντύλιν | σπόνδυλος του αδραχτιού | ||
| φέγγον | φεγγάρι | ||
| χ̌ειμωγκόν | (ονομ.) χειμώνας, (γεν.) χειμώνα | ||
| χ̌ιλιάκλερον | στείρα, άκληρη γυναίκα, που πέρασαν τα χρόνια της χωρίς καμιά ελπίδα για τεκνοποίηση | ||
| χάλκενα | χάλκινα |

